Rối loạn tâm lý không chỉ là trạng thái cảm xúc thoáng qua. Đây là một nhóm các vấn đề liên quan đến tâm trí, cảm xúc và hành vi có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống. Trong nhiều trường hợp, người mắc rối loạn tâm lý không nhận ra mình đang cần giúp đỡ. Hiểu rõ về khái niệm này là bước đầu tiên quan trọng trong hành trình chăm sóc sức khỏe tinh thần.
- Rối loạn kinh nguyệt tuổi dậy thì: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách khắc phục
- Rối loạn nội tiết tố nữ: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách cân bằng hiệu quả
- Sang chấn tâm lý là gì? Những điều bạn cần biết để phòng tránh
Rối loạn tâm lý là gì?
Rối loạn tâm lý (psychological disorders hay mental disorders) là thuật ngữ chỉ các tình trạng tâm trí bị rối loạn, dẫn đến những biểu hiện bất thường về cảm xúc, hành vi, suy nghĩ hoặc nhận thức. Những biểu hiện này gây ảnh hưởng đến sinh hoạt, học tập, công việc và các mối quan hệ xã hội.
Đây không phải là sự yếu đuối hay “suy nghĩ tiêu cực đơn thuần”, mà là một tình trạng cần được nhận diện và hỗ trợ điều trị đúng cách.
Nguyên nhân gây rối loạn tâm lý là gì?
Rối loạn tâm thần có nguyên nhân do đâu?
1. Yếu tố sinh học
Di truyền là một yếu tố quan trọng. Nếu trong gia đình có người từng mắc rối loạn tâm thần, nguy cơ bạn gặp phải tình trạng tương tự sẽ cao hơn. Ngoài ra, mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh trong não như serotonin, dopamine cũng có thể gây ra rối loạn cảm xúc.
2. Môi trường và trải nghiệm sống
Căng thẳng kéo dài, chấn thương tâm lý, bạo lực gia đình, lạm dụng tình dục hoặc mất mát lớn trong đời sống có thể là nguyên nhân dẫn đến rối loạn tâm lý. Những người sống trong môi trường độc hại về mặt tinh thần có nguy cơ cao bị ảnh hưởng.
3. Yếu tố xã hội và văn hóa
Áp lực thành tích, kỳ vọng từ xã hội, cảm giác bị cô lập hoặc mất phương hướng trong vai trò xã hội có thể gây ra khủng hoảng tâm lý, đặc biệt ở thanh thiếu niên và người trưởng thành trẻ tuổi.
Các dạng rối loạn tâm lý phổ biến
Bệnh tâm lý phổ biến mà nhiều người dễ mắc phải
1. Rối loạn lo âu (Anxiety Disorders)
Bao gồm lo âu lan tỏa, rối loạn hoảng sợ, ám ảnh xã hội và các loại ám ảnh cụ thể. Người mắc rối loạn lo âu luôn trong trạng thái căng thẳng, sợ hãi và khó kiểm soát nỗi lo.
2. Rối loạn trầm cảm (Depressive Disorders)
Biểu hiện bằng cảm giác buồn bã kéo dài, mất hứng thú trong các hoạt động, mệt mỏi, mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều, ý nghĩ tiêu cực hoặc muốn tự tử.
3. Rối loạn lưỡng cực (Bipolar Disorder)
Là sự dao động giữa các giai đoạn hưng cảm (cực kỳ năng động, hưng phấn) và trầm cảm sâu sắc. Sự thay đổi cảm xúc này có thể xảy ra đột ngột và khó kiểm soát.
4. Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)
Người mắc OCD thường có những suy nghĩ lặp đi lặp lại (ám ảnh) và hành vi bắt buộc phải làm (cưỡng chế) như rửa tay, kiểm tra cửa nhiều lần để giảm lo lắng.
5. Rối loạn nhân cách (Personality Disorders)
Đây là các mô hình suy nghĩ và hành vi lệch chuẩn kéo dài, ảnh hưởng đến khả năng xây dựng mối quan hệ và thích nghi với xã hội.
Nhận biết nhanh các biểu hiện của rối loạn tâm lý
Dấu hiệu nhận biết rối loạn tâm lý
- Cảm xúc thất thường, kéo dài không rõ lý do
- Mất ngủ, ăn uống thất thường hoặc thay đổi cân nặng đột ngột
- Khó tập trung, giảm hiệu suất làm việc hoặc học tập
- Cảm giác vô vọng, tự ti, buồn chán liên tục
- Tránh né xã hội, thu mình
- Ý nghĩ làm hại bản thân hoặc người khác
Nếu những dấu hiệu này kéo dài từ 2 tuần trở lên và ảnh hưởng đến cuộc sống, hãy tìm đến chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần.
Rối loạn tâm lý có điều trị được không?
Có. Và việc điều trị hiệu quả phụ thuộc vào việc chẩn đoán sớm, lựa chọn phương pháp phù hợp và sự đồng hành từ gia đình, xã hội.
Các phương pháp phổ biến bao gồm:
- Tâm lý trị liệu (psychotherapy): Nói chuyện với nhà trị liệu để giải quyết nguyên nhân gốc rễ.
- Sử dụng thuốc: Trường hợp cần thiết có thể dùng thuốc để điều chỉnh hoạt động của não bộ.
- Liệu pháp kết hợp: Thường áp dụng khi tình trạng phức tạp hoặc kéo dài.
Làm gì khi bản thân hoặc người thân có biểu hiện rối loạn tâm lý?
- Không phủ nhận hay xem nhẹ cảm xúc. Việc cho rằng “cố gắng là hết” thường khiến người bệnh thêm tổn thương.
- Chủ động tìm kiếm hỗ trợ chuyên môn. Việc đến gặp chuyên gia không có nghĩa là bạn “bị điên” mà là bạn đang quan tâm đến sức khỏe tinh thần.
- Tạo môi trường an toàn và lắng nghe. Nếu bạn là người thân, hãy lắng nghe mà không phán xét.
Rối loạn tâm lý là một phần của sức khỏe – Không nên bị kì thị
Rối loạn tâm lý không phải là sự yếu đuối. Nó là một tình trạng sức khỏe cần được quan tâm, thấu hiểu và hỗ trợ đúng cách. Mỗi người đều có thể đối mặt với những biến cố trong đời sống tinh thần. Việc dũng cảm nhận diện và tìm kiếm giúp đỡ không chỉ giúp bạn phục hồi mà còn giúp bạn sống trọn vẹn và ý nghĩa hơn.
